hutnia.pl

..."Doświadczenie to suma błędów, które popełniliśmy" ...

Solon

Rok 2011 za nami. Co przyniósł? Co zabrał? Spróbuję chronologicznie naszkicować jego przebieg przez pryzmat prac projektu. Będzie to szkic osobisty i subiektywny, ale czy posiadam prawo do uĹźywania słowa obiektywny jeĹźeli chodzi o stan rzeczy, który zostanie dopiero oceniony?

Styczeń 2011 roku. ...Czekam na odzew środowisk archeologicznych, które na skutek mojego grudniowego wyskoczenia jak z kapelusza (publiczna prezentacja Projektu HUTNIA ogłoszona przez media jako przełomowe odkrycie) dały mi klapsa, pouczając jak powinno się odbyć tego typu wydarzenie. Czy mogę mieć o to pretensje? Nie. Spodziewałem się tego. Chłosta jaką dostałem naleĹźała mi się. Liczyłem, Ĺźe po tym laniu i publicznym pouczeniu mnie, ("Ĺźe gdybym najpierw przedstawił wyniki prac, a nie tylko teorię, Ĺźe gdybym wpierw skonsultował, a dopiero po tym podniósł publicznie sprawę zostałoby to przez naukowców przyjęte zupełnie inaczej"), nastąpi żądanie przedstawienia dowodów na swoją jakĹźe oderwaną od naukowych dokonań teorię. Czekałem w sumie na dwa publicznie wyartykułowane przez naukę zdania jako pokłosie występku i doczekałem się. Pierwsze, Ĺźe nikt nie proponował podobnego rozwiązania dotychczas i Ĺźe powinienem przedstawić dowody. Egoizm pierwszego jest czymś naturalnym i nie ukrywam go ani nie tłumaczę. W drugim zaś otrzymałem promesę na dwie rzeczy, które były dla mnie szczególnie cenne. Przedstawienie teorii i wyników rekonstrukcji oraz konsultacja z zawodowcami o wadze teorii w świetle dowodów zebranych podczas dotychczasowych długoletnich badań, dawały szansę na rozwiązanie problemów na które natrafiłem w pracy. Problemów było mnóstwo. Niestety szybko zrozumiałem, Ĺźe nie tylko nie dostanę pomocy ale i powinienem spodziewać się czarnych chmur nad projektem. Środowisko kieleckich archeologów postanowiło mnie podpalić na stosie przez ośmieszenie i dyskryminację. W ruch poszły fora internetowe i poczta pantoflowa. Próbowałem gasić poĹźar, który wywołałem ale na nic. Na szczęście równolegle pojawiła się grupa zwolenników mojej teorii, która z zainteresowaniem słuchała co mam do powiedzenia. Cel, mimo innego niĹź zakładany w pierwotnym scenariuszu, został osiągnięty. Dyskusja nad uwięzionym w gabinetach i archiwach staroĹźytnym hutnictwem świętokrzyskim została otwarta. Prace publikacyjne i poszukiwania nieznanego w materiałach archeologicznych ruszyły zupełnie innym niĹź dotychczas torem. Drogi naszego projektu i archeologów rozjeĹźdĹźały się niestety z dnia na dzień. Byłem wściekły na ich postawę. Równolegle zabiegając o spotkanie z nimi (dzwoniłem, pisałem maile) byłem pochłonięty zdobywaniem wiedzy. Los chciał, Ĺźe będąc w trakcje prac gospodarczych na terenie obwodu łowieckiego w którym poluję schyliłem się po ĹźuĹźel, który wprawił mnie w osłupienie. Znalazłem Ĺźelazo, którego nie powinienem znaleźć, bo to statystycznie niemoĹźliwe przy wysiłku jakim jest jednorazowy ukłon w stronę gleby. Ucieszyłem się jak dziecko i tak samo naiwnie pomyślałem, Ĺźe znalezisko w czymś pomoĹźe. Głupotą było nazwanie przeze mnie okoliczności znalezienia Ĺźelaza pracami archeologicznymi. A moĹźe chciałem trochę podraĹźnić moich niespodziewanych oponentów? Chciałem i podraĹźniłem. Dostałem oficjalne pouczenie z Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach, Ĺźe jeĹźeli nie przekażę znaleziska to zostanę ukarany. Prędkość reakcji była zaskakująca i uświadomiła mi, Ĺźe jestem w kręgu milczącego zainteresowania archeologów. Przekazałem więc znalezisko, przedstawiając przy tym wstępne wyniki analizy chemicznej i zasugerowałem czym moim zdaniem jest  w ich świetle. Znowu wyszedłem przed szereg. 

Spotkałem się w styczniu z dwoma moimi największymi oponentami. Tymi samymi, którzy zganili mnie publicznie za moje naukowe fanaberie. Na spotkanie z dr. Szymonem Orzechowskim wziąłem ze sobą pudło z ĹźuĹźlami i lessowymi fragmentami pieców po moich procesach rekonstrukcyjnych. Ĺťelaza nie wziąłem, bo go nie miałem. Krupinki jakie mi się udało uzyskać chciałem pokazać dopiero po przełamaniu wstydu jaki mi towarzyszył, Ĺźe są tak mizerne. Nie dotarłem do tego etapu w rozmowie. Orzechowski nawet na sekundę nie wziął do ręki materiału, który mu przyniosłem mówiąc wprost, Ĺźe takie rzeczy jak mu pokazuję moĹźna spreparować w odpowiednim procesie w banalny sposób. Poczułem się jakbym dostał w pysk. Powstrzymałem się od kontry. Namawiałem, Ĺźe pokażę drewniane piece, których resztki nadal stoją w Jeleniowie i z nich wczoraj pozyskałem te wszystkie próbki. Nie był zainteresowany. Przedstawił mi swoje plany naukowe na najbliĹźsze lata w których wydanie pracy habilitacyjnej wykluczało jakiekolwiek inne działania. Zrozumiałem jasno przekaz. Poprosiłem więc o kontakt z prof. Bieleninem, bo samemu nie udało mi się takiego kontaktu nawiązać. Obiecał, Ĺźe pomoĹźe w tej kwestii i poinformuje o moich pracach prof. Bielenina i dr. Ireneusza Suligę z AGH. (...) Reprezentującego WUOZ w Kielcach p. Andrzeja Przychodniego miałem okazję spotkać w związku z moim znaleziskiem. Nie oczekiwałem ciepłego przyjęcia. W końcu wezwał mnie pod groĹşbą kary. Zostałem pouczony i przyznaję, Ĺźe lekcja była słuszna. Szkoda tylko, Ĺźe znowu nasze stanowiska w dyskusji o metalurgii naszych przodków jeszcze dalej odsunęła wiedza techniczna Pana Przychodniego.

Luty 2011 roku. Opinia WUOZ w Kielcach dotycząca przekazanego znaleziska poraziła mnie. Nie będę powtarzał dlaczego się z nią nie zgadzałem i nie zgadzam. Zaskoczeniem było, Ĺźe moja krytyka rzeczonej opinii wywołała wtórne oburzenie archeologów, którzy pisali do mnie broniąc kolegi po fachu. Brnęli przy tym jeszcze głębiej w gąszcz obcej im wiedzy o której wypowiadali się z ułańską fantazją. Zrozumiałem, Ĺźe trzeba podać do wiadomości więcej faktów, tekstów Ĺşródłowych, literatury. Musiałem zbudować płaszczyznę dyskusji opartą o wiedzę techniczną, a nie o opowieści z krypty. Wykorzystywałem więc zimowy czas i zamieszczałem kolejne porcje wiedzy. Robiłem to niestety z nutą sarkazmu i niesmaku jaki wywołała sytuacja w jakiej się znalazłem. Nie lubię ukrywać uczuć pod płaszczykiem "profesjonalizmu", bo uwaĹźam, Ĺźe nauka i uczucia jej towarzyszące mają nierozerwalne więzi. Nauka jest i była dla mnie formą sztuki w której nie ma miejsca na pozorowane ruchy. MoĹźna w niej błądzić zdobywając doświadczenie ale nie moĹźna udawać, Ĺźe nie ma praw fizyki, chemii i matematyki. MoĹźna się śmiesznie potykać o własną głupotę i podnosić setny raz ale nie naleĹźy udawać mądrego i stać w miejscu bojąc się, Ĺźe ktoś się zaśmieje przy niechybnym potknięciu. Umieszczałem więc w internecie swoje myśli nie dbając o ich nieskazitelność. Prowokowałem i pobudzałem zmysły. Unikałem przy tym sztucznego rozgłosu omijając dostępne w zasięgu ręki kanały dystrybucji moich manifestów naukowych. Nie szukałem poklasku na facebooku, nk, twitterze czy innych stronach, które napędziły by w chorym świecie wymiany informacji tak poszukiwany przez współczesny świat ruch. Nie pozycjonowałem Ĺźadnych informacji, nie podnosiłem ich wagi przez statystyki przeglądarek i unikałem jakichkolwiek mediów. Takie było moje załoĹźenie. Nie zrozumienie tego i przypisanie innych celów moim działaniom wywołało umocnienie się linii "ja i opozycja" w dyskusji, która nie prowadziła do niczego dobrego w stosunkach z oficjalną nauką. Osiągałem jednak zamierzony cel. Drobne kroczki, dyskusja z kapitalnymi młodymi ludĹşmi, których umysły nie zaprogramowane wcześniej, jak brzytwa szatkowały wiedzę na czynniki pierwsze. KaĹźdemu, kto będzie kiedykolwiek pracował na polu nauki z młodzieżą, Ĺźyczę podobnych doznań.

Byłem głodny wiedzy. Potrzebowałem dostępu do archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Po obiecującej rozmowie telefonicznej z p. Tomaszem Wichmanem, wystąpiłem na drodze mailowej z prośbą o pozwolenie na wgląd w archiwa muzeum, dotyczące staroĹźytnego hutnictwa Gór Świętokrzyskich. Niestety odpowiedziano mi, Ĺźe jedynym dysponentem archiwum jest prof. Bielenin i to do niego powinienem się zwrócić o udostępnienie materiałów. PoniewaĹź czekałem na kontakt z Profesorem obiecany przez dr. Orzechowskiego i podjąłem taką próbę (niestety z lichym efektem), nie dublowałem kanałów umoĹźliwiających dotarcie mi do Profesora. Wycofałem się  tymczasowo z tej drogi zdobywania wiedzy. Czekałem na wieści od dr. Orzechowskiego. Przyznam, Ĺźe nie byłem szczęśliwy z tego powodu. Byłem wręcz wściekły. Napisałem nawet list do Profesora nie czekając na pośredników z Kielc i Krakowa. Zaadresowałem go na zdobyty na chybił-trafił adres w rodzinnych dla Profesora Brzeszczach. Niestety list powrócił nie znajdując adresata. Nie wiedziałem, Ĺźe Profesor mieszka od lat w Krakowie. Pozostało mi czekać i robić swoje.

Marzec 2011 roku. Poszukując pni poraĹźonych hubą wiedziałem, Ĺźe najlepszym Ĺşródłem ich pozyskania będzie Świętokrzyski Park Narodowy. Znam go jak własną kieszeń. Wiem teĹź jakim się rządzi prawami i szanuje je. Wystąpiłem więc na piśmie do dyrektora parku z prośbą o sprzedaĹź pnia poraĹźonego hubą, których tysiące leĹźy w parkowym lesie. Nie musiał pochodzić z obszarów ochrony ścisłej tylko z terenów na których prowadzona jest gospodarka leśna. Wiem, Ĺźe takie drzewo jest okazjonalnie sprzedawane jako opałowe ale niechcący wspomniałem w piśmie, Ĺźe nie posłuĹźy mi do opału, tylko do badań. Poprosiłem równieĹź o szacunkową informację jak duĹźo takiego poraĹźonego drewna odnotowuje się w statystykach naukowych parku w poprzednich latach. Telefon jakim zaskoczył mnie dyrektor Huruk i krótka rozmowa uświadomiły mnie, Ĺźe są pewne formalne procedury, które powinienem spełnić, by móc wejść w posiadanie takiego pnia do badań naukowych. Formularz zamieszczony na stronach internetowych parku będący podstawą do rozpoczęcia procedury to pierwszy etap. Wypełniłem go z nieodpartym uczuciem, Ĺźe tworzę dokumentację do czegoś, czego nie ma. Kierunek badań, tytuły naukowe, cel badań, zaplecze, mecenat, etc. ... kolejne pola formularza. Wymóg to wymóg. Wypełniłem i wysłałem. W odpowiedzi, która nad wyraz szybko nadeszła dowiedziałem się, Ĺźe nie mam szans na pozyskanie takiego pnia, bo to kłóci się z misją parku, a moje badania są zbędne, bo ich wynik nie wskaĹźe czy takie drzewa mogły być istotnym materiałem w rękach rzemieślników kultury przeworskiej. Dowiedziałem się równieĹź, Ĺźe nie posiadam odpowiedniego cenzusu naukowego (trudne słowo, którego znaczenie sprawdziłem przy tej okazji w wikipedii) by starać się o powyĹźsze dane i prowadzić badania na terenie parku. Tak więc otrzymałem recenzję nieistniejącego procesu badawczego, krytykę braku wykształcenia autora i wynik nieistniejących badań w jednym. Pieczęć z tytułem "dyrektor profesor nadzwyczajny doktor habilitowany Stanisław Huruk" podkreśliła granicę przestrzeni kosmicznej dzielącej mnie od środowiska do którego się zbliĹźyłem. ...a chciałem tylko legalnie kupić spróchniałe drzewo.

Korespondencja, która od Was nadchodziła pozwalała nam odnaleźć wychodnie rud Ĺźelaza, pnie poraĹźone hubą i zakreślała pierwsze kręgi naukowe, które są zainteresowane naszymi pracami. Pojawili się pierwsi przedstawiciele archeologii, metalurgii i historii. Budowała się nadzieja na podjęcie współpracy. Niestety jakoś się rozwodniła w deklaracjach, które nie doczekały się realizacji. Z całym szacunkiem dla wszystkich, którzy zaproponowali nam pomoc - od samej deklaracji nic się nie zmienia. "Czynu potrzeba nie zbytecznej mowy" jak pisał Bertold Brecht. Wiemy, Ĺźe jesteście zasypani pracą i nie moĹźemy wymagać zbyt wiele uwagi ale mam wraĹźenie, Ĺźe waga prac do których zapraszamy jest warta pochylenia się na chwilę nad nami. Okazuje się, Ĺźe dr Szymon Orzechowski miał rację pytając mnie retorycznie "kogo dziś powaĹźnie obchodzi staroĹźytne hutnictwo świętokrzyskie?"

Kwiecień 2011 roku. Zbiegiem okoliczności obydwa centra staroĹźytnego hutnictwa (świętokrzyskie i nadnidziańskie) pokrywają się z moimi terenami łowieckimi. ŁaĹźenie po polach przy wiosennej obserwacji tropów służącej do inwentaryzacji zwierzyny płowej, zaowocowało kolejnymi odkryciami archeologicznymi. Tym razem znaleĹşliśmy liczne fragmenty lessowej obudowy szybowej pieców, ĹźuĹźle z drewnem w nich uwięzionym, odlewy ĹźuĹźlowe kanałów prawdopodobnie z części nadziemnej pieca i grąpie z Ĺźelazem ze staroĹźytnego procesu dymarskiego. KaĹźde ze znalezisk jako Ĺźywo zbliĹźało do potwierdzenia mojej teorii. Stanowiły przy tym niezwykłą rzadkość w odkryciach archeologicznych. Były namacalnym dowodem tego o czym chciałem się dowiedzieć z archiwów muzealnych i od naukowców posiadających nieznaną mi wiedzę. Podczas wizyty w WUOZ w Kielcach kiedy to porządkowałem formalne stosunki związane ze znaleziskami, miałem okazję odbyć krótką rozmowę z dr. Szymonem Orzechowskim. Poinformował mnie, Ĺźe prof. Bielenin odrzuca moją teorię i nie ma czasu na spotkanie się ze mną. Pomyślałem sobie - trudno. Liczyłem na coś więcej. Ton w jakim ogłosił to przekazujący wiadomość pośrednik, upewnił mnie w przekonaniu, Ĺźe po "drugiej stronie" wypracowano wspólne stanowisko w mojej sprawie. O kontakcie z dr. Suligą nie było juĹź mowy. Nawet nie dopytałem. Wyrok zapadł. Kolejnej rozprawy w tym składzie sędziowskim nie będzie. W tym samym czasie nadeszła pisemna odpowiedĹş na moja prośbę o wgląd do archiwum Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Dyrektor placówki poinformował mnie, Ĺźe tylko prof. Bielenin moĹźe udostępnić mi zbiory. Drzwi naukowych gabinetów zatrzasnęły się z hukiem.

Przyszła wiosna, która pozwoliła na rozpoczęcie długo oczekiwanych rekonstrukcji. Bez obecności archeologów, którzy odrzucili moją teorię nim ją poznali, rozpoczęliśmy prace. Kolejne próby przynosiły zaskakujące efekty. Olbrzymia liczba zmiennych, które wpływały na przebieg procesu produkcji Ĺźelaza, poddana naszej chaotycznej kompilacji, na przemian frustrowała i budowała. Eksperymenty z piecem. WydłuĹźenie procesu do nawet dwóch dób skłaniało do zwiększenia udziału lessu w budowie pieca. W oczekiwaniu na proces wytopu drewniany szyb wypalał się i pod koniec procesu było go coraz mniej lub wcale. Zamiast upierać się i szukać sposobu na ratowanie teorii drewnianego pieca zrozumiałem, Ĺźe prawda tkwi po środku. W odróĹźnieniu od moich oponentów ja nie broniłem swojej teorii tylko szukałem rozwiązania. Less był potrzebny w większej mierze niĹź myślałem pierwotnie ale bez drewnianego korpusu nic bym nie zrobił, nawet gdybym się upierał.  Wypracowany w eksperymencie model pieca dawał nadzieję na udany proces. Niedocenionym przeze mnie problemem okazała się kwestia przygotowania wsadu. Ruda Ĺźelaza i jej preparacja wyrosły nagle jak ściana płaczu na drodze do pochopnie załoĹźonego w harmonogramie sukcesu. Cios prosto w szczękę. Dechy i liczenie. Jak ochłonąłem zacząłem od nowa przyglądać się problemowi, który nigdy do odpowiedniej rangi nie został zasygnalizowany w literaturze. Wszyscy głośno sprzeczali się tylko o dmuch i o to jak budowano piec. Ja to miałem jakby na drugim planie. Utkwiłem zaś w miejscu, którego w ogóle nie przewidziałem.

Maj 2011 roku. Kolejne eksperymenty. Olbrzymim wysiłkiem kradniemy kaĹźdą wolna chwilę, by postawić kolejny piec i przeprowadzić kolejny eksperyment. Zarwane noce i ciągłe rozczarowania. Gdyby nie atmosfera rodzącego się odkrycia i prawdziwa pasja z jaką uprawialiśmy tą jakĹźe oryginalną naukę, byłoby nam ciężko. IleĹź razy padało stwierdzenie "jestem pewny". Ile razy czułem jego gorzki smak przy kolejnym potknięciu. Ile razy kusiło mnie nagięcie tego czy owego, by osiągnąć sukces, pochwalić się nim i dać energię zespołowi na dalsze dni ciężkiej pracy. Czas płynął. Pnie płonęły, a ja szukałem błędu, który popełniam. Obrałem sposób na dojście do celu przez drogę bezwzględnej samodyscypliny naukowej. Krytykowałem siebie ze zdwojoną siłą. Szedłem w wąskie specjalizacje eksperymentu. Wprawiałem w osłupienie i nawet kiepsko skrywane politowanie przypadkowych obserwatorów fragmentu moich eksperymentów. Szukałem prawdy. To duĹźo trudniejsze niĹź masowa obrona teorii "jeden za wszystkich - wszyscy za jednego". Byłem zmęczony. Miałem nadzieję.

Czerwiec 2011 roku. Uczucia jakie towarzyszyły frontowi prac są znane tylko tym, którzy błądzili nie będąc pewnym czy uda im się odnaleźć drogę na czas. Odpowiedzialność za wizerunek zespołu, która ciążyła na moich barkach była przy tym coraz większa. Na szczęście otaczają mnie ludzie, którzy w głębi ducha wierzą w moją zdolność oceny sytuacji i umiejętność łączenia faktów w spójną całość. Dzięki nim i ich wytrwałości oraz splotowi kilku okoliczności nazywanych szczęściem, uzyskałem pierwsze powaĹźne z naukowego punktu widzenia Ĺźelazo w miejscu, które zaplanowaliśmy i w procesie spełniającym wszystkie załoĹźenia teorii. Potwierdziłem na drodze rekonstrukcji, Ĺźe podstawowym budulcem pieca jest pień drzewa, Ĺźe less jest uĹźywany jako polepa, a nie jako konstrukcja samodzielna, Ĺźe dmuch był naturalny, Ĺźe paliwem było oprócz węgla drzewnego w znacznej mierze drewno i gaz drzewny, Ĺźe stworzyłem środowisko swobodnego krzepnięcia ĹźuĹźla, Ĺźe Ĺźelazo separowało się dokładnie od spływającego odpadu w górnej części pieca. Wszystko to dzięki pozornie nieudanemu eksperymentowi i deszczowi, który na długo przerwał dalsze prace.

Lipiec 2011 roku. Zaplanowane na pierwszy miesiąc wakacji prace rekonstrukcyjne utonęły w strugach deszczu. Prognozy nie dawały nadziei na poprawę pogody. Taka sytuacja wywaliła do góry kołami wszelkie plany na najbliĹźsze miesiące. Harmonogram zaplanowanych prac legł w gruzach. Na szczęście pojawił się problem preparacji rudy przed umieszczeniem jej w piecu. Dostarczył tylu niewiadomych, Ĺźe głód niepokornego mózgu został nimi zaspokojony.  Wynik badań okazał się kluczowy dla powodzenia odtwarzanego procesu. UĹźywanie "sproszkowanej" rudy rozwiązywało powaĹźne kwestie. Tłumaczyło m.in. brak bryłek rudy w klocach ĹźuĹźla i pozwalało na lepszą reakcję z reduktorami. Przy wypracowanym kształcie komory pieca drobniutka frakcja nie była przeszkodą, wręcz przeciwnie. Rodziła niestety wątpliwości na etapie jej preparacji. Czy aĹź tyle pracy staroĹźytni musieli wykonać by przygotować wsad? Czy nie dało się tego uniknąć? Odpowiedzi doczekałem się za parę miesięcy.

Zamiast w strugach deszczu siedzieć nad sproszkowaną rudą rozjechaliśmy się po świecie, by odpocząć i oderwać głowę od ogromu pytań. Mimo to nawet na wakacjach w odległych od Gór Świętokrzyskich miejscach towarzyszyły mi poraĹźone hubą pnie, wydrążone pnie, wychodnie rud Ĺźelaza, etc... Obłęd?

Wakacje 2011 roku. Rusza nowo wybudowane Centrum Archeologiczno-Kulturowe w Nowej Słupii. Dymarki jak co roku przyciągają tłumy. Nie ma mnie na imprezie, bo nadrabiam zaległości w spędzaniu czasu z najbliĹźszą rodziną. Odpoczywam? PrzecieĹź w tym samym czasie mógłbym się przyjrzeć chociaĹźby nowej koncepcji załadunku pieca przez rekonstruktorów z mazowieckiego kręgu badaczy staroĹźytnego hutnictwa. Nawiązanie do technik afrykańskich, które było przez pewien czas równieĹź w moim centrum uwagi, mogło być wspólnym wątkiem w dyskusji o technice wytopu. Tylko czy ktoś chciałby ze mną dyskutować? PrzecieĹź ośmieliłem się skrytykować nieudolność naukowców zarówno w procesie badawczym jak i w jego wynikach. Nie moĹźe mi to ujść płazem. (...) Gdyby zobaczyli jak kapitalnie działa mój piec, jaki ma ciąg, jaką temperaturę, jaką Ĺźywotność i jak łatwo się go buduje... Gdyby podjęli się trudu analizy problemu, zamieniając lojalność wobec naukowców na gest wobec nie znającej sztucznej hierarchii nauki. Gdyby.

PaĹşdziernik 2011 roku. Problem preparacji rudy nadal wierci dziurę w głowie. Analiza publikacji związanych ze składem chemicznym ĹźuĹźli, wydajnością procesu, zapleczem surowcowym, itp. odkrywa schowany pod dywan problem. Jak była przygotowywana ruda Ĺźelaza wkładana do pieca? Czy tylko ją kruszono i praĹźono? Czemu nie ma jej w ĹźuĹźlach? Czy sedymentacja jest masochistycznym rozwiązaniem na preparację wsadu? Trzeba sięgnąć do znalezisk archeologicznych, by uzyskać odpowiedzi na kilka pytań, które nie znalazły się w znanych mi publikacjach. Jaki był skład chemiczny ĹźuĹźli, które otaczały grąpie? Nie były to ĹźuĹźle odpadowe z kotlinek tylko pochodziły z miejsca w którym proces jest nieznany. Na dostęp do grąpi z Muzeum Archeologicznego w Krakowie nie mogłem liczyć. Na szczęście znaleĹşliśmy takie grąpie i przekazałem je do WUOZ w Kielcach. Musiałem tylko poprosić czy mógłbym je przebadać. Okazało się, Ĺźe wraz z innymi naszymi znaleziskami są właśnie w toku procedury badawczej. Z radością przyjąłem informację, Ĺźe zostanę poinformowany o wynikach badań. Super! Mało tego - zaproponowano mi Ĺźebym kolejne badania archeologiczne, które niechybnie poczynię oparł o literę prawa i wystąpił o zgodę na prace w terenie. Otrzymam ją pod warunkiem poszanowania prawa i procedur z nim związanych. Taki obrót sprawy mile mnie zaskoczył. Tym bardziej, Ĺźe jesienne prace gospodarcze w moich łowiskach stworzą okazje do włóczenia się po zaoranych polach, chciał nie chciał odkrywających ślady po naszych przodkach. Ciągnęło mnie jak nie wiem co, by móc legalnie przewrócić hałdy kamieni wyoranych z pól i przyjrzeć się im w poszukiwaniu okruchów wiedzy w zgodzie z prawem. Przychylność p. Andrzeja Przychodniego i decyzja wojewódzkiego konserwatora zabytków p. Janusza Cedro otwierały nowy rozdział w relacjach mojego projektu. Nie-archeolog uzyskał zgodę na badania archeologiczne! Zrozumiałem, Ĺźe jest to jednorazowy kredyt zaufania i na następne mogę liczyć dopiero gdy wywiąże się z obowiązków pierwszego. Obiecałem sobie, Ĺźe nie zrobię niczego co mogłoby zerwać nitkę porozumienia. Oczywiście nie miało to nic wspólnego z przychylnością dla mojej teorii i sposobu jej dowodzenia. Zawodowa ścieĹźka wyczerpywała nasze relacje.

Listopad 2011. Choć trudno to było zobaczyć na stronach naszego projektu, był miesiącem, który zasypał mnie lawiną zdarzeń.

Zmarł prof. Bielenin. Odszedł człowiek, który w głębi ducha był dla mnie jedną z największych zagadek w badaniach nad staroĹźytnym hutnictwem. Nie miałem okazji poznać go osobiście i dlatego gros pytań, które kotłują się w mojej głowie nie doczeka się odpowiedzi. Mętlik się wzmógł, gdy w drodze na pogrzeb Profesora mogłem porozmawiać z jego bliskimi przyjaciółmi, Państwem Micorek. PrzyjaĹşnili się od wielu lat, często spędzali wspólnie wakacje, odwiedzali się, rozmawiali o tym i owym - równieĹź o mojej teorii. Ku mojemu zaskoczeniu Kaziu Micorek zapewnił mnie, Ĺźe Profesor nie odrzucił jej i przyglądał się jej z zainteresowaniem. Kiedyś nawet przy wspólnej rozmowie Kazia, Profesora i dr. Szymona Orzechowskiego, Profesor stanowczo podkreślił, Ĺźe nie naleĹźy lekcewaĹźyć moich propozycji, bo mają sens. Taka informacja mnie zaskoczyła totalnie. Kazimierz Micorek jest znanym i cenionym powszechnie regionalistą, a przy tym człowiekiem, którego osobowość ujmuje pogodą ducha i przyjacielskim usposobieniem. Jestem pewny, Ĺźe nie powiedział by mi o tym wszystkim, gdyby takie fakty nie miały miejsca. Jak się do tego miała informacja, którą wcześniej otrzymałem od dr. Szymona Orzechowskiego? A moĹźe moja ewolucja teorii skłoniła Profesora do zmiany stanowiska? Szkoda, Ĺźe Profesorska "recenzja" moich prac, jaką w wielkim skrócie naszkicowała mi rozmowa z Kaziem Micorkiem nie doczekała się ciągu dalszego. Szkoda, Ĺźe nasze drogi nie skrzyĹźowały się. Szkoda, Ĺźe nie da się cofnąć czasu bym mógł jeszcze raz spróbować przebić się przez kordon chroniący Profesora. Szkoda, Ĺźe nie dowiedziałem się wcześniej, Ĺźe ten kordon działał chwilami w dwie strony. Szkoda. (...) Nadal jestem zdania, Ĺźe prof. Bielenin mylił się w kwestii rekonstrukcji pieca. On sam był świadom całej masy sprzeczności jakie towarzyszyły proponowanemu przez niego procesowi dymarskiemu. Nazwał po ponad 40 latach swój piec "modelem teoretycznym", bo w praktyce nie potrafił potwierdzić jego działania. Zdobył się na taki ruch po latach eksperymentów i doświadczeń. Własnych, a nie innych badaczy. Nie mielił cudzego dorobku, tylko sam go dobywał. Za to go będę szanował do końca świata i jeszcze jeden dzień dłuĹźej. Nigdy nie mówiłem inaczej. Rozumiem go jako człowieka, wiem w jakich czasach i realiach pracował i być moĹźe one zniekształciły pewne fakty, czyniąc przedwcześnie fiestę z sukcesu, który się dopiero rodził. Jestem pewny, Ĺźe nikt inny jak On i prof. Mieczysław Radwan stanowią absolutny trzon wiedzy o staroĹźytnym hutnictwie świętokrzyskim i faktu tego nie podwaĹźa moja teoria. Ewolucja w nauce to nie palenie ognisk z książek, by ogrzać przy nich kolejne pokolenia badaczy. Nie zgadzać się, krytykować, podwaĹźać to absolutne lewary nauki i bez nich nic nowego, by się w niej nie wydarzyło. Jestem pewny, Ĺźe Profesor to rozumiał, bo sam uĹźywał tych narzędzi ze swobodą i bez skrępowania. Niestety teraz do głosu dochodzą takie narzędzia jak kopiarki, edytory, wyszukiwarki i multimedia, a sukcesy odnoszą kuglarze sprytnie się nimi posługujący.

(...)

Otrzymana oficjalna zgoda na prowadzenie badań archeologicznych w rejonie Łysogór, zaprowadziła mnie w miejsce, które wcześniej zaowocowało odkryciem tajemniczego ĹźuĹźla z Ĺźelaznymi wtrąceniami i staroĹźytnego grąpia. Ich losy opisałem wcześniej. Zmysł, który mnie tam wygnał nie zawiódł i tym razem. Badania przyniosły odkrycie, które mnie powaliło. Znalazłem z moim bratem kilka kilkukilogramowych ĹźuĹźli przesyconych Ĺźelazem. OdłoĹźone na hałdę przez miejscowego rolnika, wymagały tylko schylenia się po nie. Niestety rolnika nie zastaliśmy w domu i dlatego, by poznać miejsce z którego wydobyto kamienie, pofatygowaliśmy się tam następnego dnia. W sile czterech chłopa pojechaliśmy nie tylko dowiedzieć się skąd pochodzą kamienie ale i przerzucić resztę rumoszu. Mój brat Mateusz jak zwykle musiał się pochylić nad jednym z nich, by kolejny raz fart mu towarzyszący wylazł na światło dzienne. Wystający z ziemi kawałek obrośniętego czegoś, okazał się litym Ĺźelazem. Stanowił kawałek większego obiektu ukrytego pod powierzchnią ziemi i gołymi rękami nie udało się go ruszyć. Właściciel posesji tym czasem wylał nam na głowy kubeł zimnej wody informując, Ĺźe znalezione przez nas ĹźuĹźle pochodzą z jakiejś huty i przywieziono je gdy robiono drogę w latach 80-tych XX w. CzyĹźby teoria p. Andrzeja Przychodniego okazała się być trafną i przyszło nam się o niej przekonać w najmniej oczekiwanych okolicznościach? Z uwagą przyglądałem się ĹźuĹźlom z licznym Ĺźelazem i nie mogłem za cholerę przyjąć do wiadomości informacji przekazanych przez rolnika. Owszem moĹźe to i przywieziono przy budowie drogi i pochodzi z jakiejś huty ale nie jest odpadem współczesnego procesu metalurgicznego. Gdy następnego dnia przyjechałem wydobyć kawałek Ĺźelaza, który wystawał dosłownie dwa metry od asfaltu w samym środku wioski, ten sam nad którym pochylił się pierwszy raz mój brat, szczęka mi opadła. Po wyjęciu go z ziemi okazał się ważącą 400 kg nienaruszoną bryłą ĹźuĹźla, topników i Ĺźelaza, które wykazywało cechy upłynniania. Całość wręcz była naszpikowana grąpiami. Niczego podobnego nie widziałem do tej pory. Znalezisko z niemałym wysiłkiem załadowaliśmy na przyczepkę i pojechaliśmy do WUOZ w Kielcach. Pan Daniel Czernek, który wchodzi w zespół nadzorujący moje prace archeologiczne równieĹź nie widział niczego podobnego wcześniej. Zgodnie orzekliśmy, Ĺźe warto się uwaĹźniej przyjrzeć znalezisku. Niezbędne będą badania i konsultacje w kręgach metalurgicznych. >>>

(...)

Jedna z najwaĹźniejszych książek o staroĹźytnym hutnictwie wpadła mi w ręce przez przypadek. Śledząc dorobek naukowy i publicystyczny prof. Radwana wielokrotnie trafiałem na tytuł "Rudy, kuĹşnice i huty Ĺźelaza w Polsce" ale nigdy nie miałem okazji mieć tej pozycji w dłoni. Niski nakład książki czynił ją mało dostępną, a tytuł sugerował bardziej, Ĺźe dotyczy metalurgii średniowiecza. Gdy nabyłem ją do swojej biblioteczki okazało się, Ĺźe zawiera wiedzę, której tak bardzo mi brakowało w dotychczasowych badaniach. Szukałem w niej wątków do teorii związanej ze średniowiecznym znaleziskiem, a znalazłem brakujące elementy do układanki o staroĹźytnym procesie dymarskim. Informacja zawarta w książce o tym, Ĺźe głównym celem wydobycia staroĹźytnej kopalni w Rudkach była śmietana hematytowa, wprawiła mnie w osłupienie. Według prof. Radwana prace badawcze K.Bielenina w kopalni w Rudkach równieĹź na to wskazywały. Z literatury wiem, Ĺźe podobnie twierdził prof. J.Piaskowski. Mnie jakimś trafem utkwiło do tej pory w głowie twierdzenie Orzechowskiego, który w swojej pracy doktorskiej odrzucił teorię śmietany hematytowej jako wsadu do pieca dymarskiego pozyskiwanego w Rudkach. Uwypuklił raczej wiodącą rolę syderytu i limonitu. Czy miał jednak ku temu podstawy i co skłoniło go do odmiennego stanowiska? Dlaczego nie wpadłem wcześniej na ten wątek w badaniach? Skupienie się ponowne nad śmietaną hematytową, której przecieĹź sam m.in. uĹźyłem do swoich eksperymentów, uświadomiło mi coś niezwykle istotnego. Śmietana hematytowa to nic innego jak osad z geotermalnego Ĺşródła niosącego w wodzie związki Ĺźelaza, które po kontakcie z tlenem atmosferycznym, tworzą typowy tlenek Ĺźelaza, który osadza się na zasadach zjawiska sedymentacji! To co zaproponowałem sam sobie jako proces preparacji rudy, tu w Rudkach działo się przez tysiące lat samoczynnie! Zgromadziło w wielkich pokładach doskonały wsad do pieców staroĹźytnych hutników! Archeolodzy znajdowali właśnie taką śmietanę hematytową na stanowiskach dymarskich o czym wspomina tylko prof. Radwan w tejĹźe książce. Niesamowite! Czemu o tym nie dowiedziałem się wcześniej? Moja ściana płaczu problemu preparacji rudy zaczęła wysychać.

Grudzień 2011 roku. Znalezisko olbrzymiej łupy Ĺźelaza przesterowało prace nad staroĹźytnym hutnictwem. Wgryzłem się głębiej w średniowieczne rudy i kuĹşnice, by dojść do odwaĹźnej hipotezy, Ĺźe nasze znalezisko jest produktem styryjskich pieców, których obecność na ziemiach polskich szacuje się na XVII w. Szacuje jest prawidłowym terminem, bo nikt tego nie dowiódł, Ĺźe w ogóle były na naszych terenach. Obecność dwóch faz tworzenia się metalu (ciekłej i grąpi "wyrastających" wprost z fajalitu) oraz bogate w tlenki metali spoiwo ĹźuĹźlowe z wtrąceniami zachowanych topników, wskazują na właśnie taki proces metalurgiczny. Piece styryjskie były łącznikiem między procesami dymarskimi i wielkopiecowymi i trwały dość krótko w ewolucji metalurgii. JeĹźeli badania potwierdzą moją hipotezę to znalezisko będzie jedynym takim w Europie, a moĹźe i na świecie. Nie udało się nam namierzyć podobnego w Ĺźadnym ośrodku muzealniczym. Próbuję zainteresować muzea w Polsce, by te opowiedziały się ile warta jest dla nauki ta "kupa Ĺźelastwa i ĹźuĹźla". Ekomuzeum w Starachowicach i Muzeum Techniki w Warszawie są powaĹźnie zainteresowane. Zobaczymy jak potoczą się losy badań.

Nadszedł nowy, 2012 rok. Rozdział 2011 został za plecami. Dla mnie zawsze ten okres będzie chwilą na podsumowanie pewnego zamkniętego rozdziału Ĺźycia. Po krótkiej analizie dochodzę do wniosku, Ĺźe mogłem dać z siebie więcej, przeprowadzić jesienią jeszcze kilka wytopów, a badania nad rudą odłoĹźyć na zimę. UwaĹźam jednak, Ĺźe mijający rok naleĹźał do bardzo owocnych. Mam piec. Mam Ĺźelazo. Mam proces. Mam rudę i sposób jej przygotowania. Mam wraz z moim zespołem serię odkryć archeologicznych niezwykle rzadkich i wyjątkowej wagi dla procesu rekonstrukcyjnego i dowodowego. Mamy równieĹź olbrzymie znalezisko i kilka mniejszych ale równie ciekawych, które poszerzają nasze kręgi badawcze na średniowieczne hutnictwo. Czy w czymś zaszkodziłem swoją pracą? Pomijając spokój obrońców dotychczasowej teorii procesu dymarskiego, który naruszyłem swoją impertynencją naukową, nie nadepnąłem nikomu na odcisk. Czy czegoś Ĺźałuję? Tak. Nie mogę sobie darować, Ĺźe nie podjąłem większych starań, by spotkać się z prof. Bieleninem. Teraz to juĹź niemoĹźliwe. Czy coś planuję? Tak. Wiosną zaproszę Was do publicznego pokazu rekonstrukcji procesu pozyskania Ĺźelaza w piecu dymarskim kotlinkowym! Wszystkiego dobrego w Nowym Roku! Kochajcie i bądĹşcie kochani! Pracujcie, budujcie, bądĹşcie sobą i sięgajcie gwiazd!

Marcin Marciniewski